Afgelopen zomer schreef Derek Otte voor het Volkskrant Magazine een gedicht bij een schilderij van Fransisco Goya. Omdat ik die zomer cursus beeldgedichten voorbereidde, vroeg ik de dichter hoe hij te werk was gegaan.
Een beeldgedicht is een gedicht bij een beeld, of een beeld bij een gedicht. Het beeld kan een schilderij zijn, maar ook een sculptuur, tekening, foto of voorwerp.
Van Het Volkskrant Magazine kreeg dichter Derek Otte een schilderij en een thema. Het thema was angst, het schilderij De Hond van Fransisco Goya.
Schrijven zonder sjoemelen
Als Otte dicht is hij vrij streng voor zichzelf, vooral als het op schrijven aankomt. Dan is het zitten en schrijven zonder te sjoemelen. Daarvoor, tijdens de oriënterende een voorbereidende fase, is hij vrij. Of nou ja, vrij… in dit geval had hij een opdracht en hij gaat planmatig te werk.
“Iedereen voelt zich weleens een verdrinkend hondje.”
Straks deel ik zijn stappenplan. Nu eerst het gedicht dat Otte schreef bij het schilderij van Fransisco Goya:
BANG
voor vandaag omdat daarmee gister is verdwenen
voor de tijd omdat we die enkel mogen lenen
voor alles dat blijvend in iets anders overgaat
voor morgen omdat vandaag daarmee niet meer bestaat
voor een diepte waar ik niet op kan blijven drijven
voor de woorden die ik soms niet op durf te
voor de tomeloze leegte die mijn denken vult
voor de schade, de schande, de schaamte en de schuld
voor het niet kunnen klimmen
voor het dimmen van het licht
voor het niet kunnen winnen
van de schimmen in het zicht
een alomvattend oker boven een opslokkend bruin
hoe ik radeloos, redeloos, reddeloos poog
terwijl ik snak naar adem, haast verzwolgen door het puin
onderweg omlaag kijk ik hopeloos omhoog
voor het niet willen sterven
voor de scherven van bestaan
voor ze hier horen kerven
in de nerven van vergaan
voor de stemmen waar ik niets van mezelf in herken
voor de wetenschap dat ik er bijna niet meer ben
voor de vaste grond waarin ik hulpeloos verdwijn
voor het onafwendbare, het laatste restje zijn
voor hoe het hoofd nog wil nu het lijf zich overgeeft
voor wanneer zelfs de eenzaamheid mij verlaten heeft
voor het even vlak voor eeuwig, voor mijn zwanenzang
vooral voor al die dingen ben ik bang, ben ik bang
Stappenplan voor beeldgedichten
Stap 1: inlezen. Wie heeft het beeld gemaakt, hoe is het tot stand gekomen, wat is het idee erachter? Toen Goya de verdrinkende hond schilderde, was hij door ziekte doof en slechtziend geworden. Hij viel uit de gratie bij het Spaanse hof en schilderde een serie zwarte schilderijen.
Stap 2: Alles opschrijven wat je bij het beeld ziet, denkt en voelt. Losse woorden, hele zinnen, flarden, uitweidingen.
Stap 3: zitten en zoeken naar regels in het materiaal. Driekwart valt af. Wat Otte dan vindt, bepaalt de vorm en het ritme van zijn gedicht. Hij telt lettergrepen en zoekt naar een cadans. Zo vond hij de regel ‘bang voor de woorden die ik soms niet op durf te’
Stap 4: Schrijven zonder te sjoemelen. Otte houdt zich aan zijn eigen regels: de in stap 3 bepaalde vorm, ritme en cadans.
Stap 5: Schrappen, omgooien en voorlezen om te horen of de cadans klopt.
Je grootste angsten
Otte wilde het werk van Goya letterlijk centraal stellen. Vandaar de vorm van het gedicht, een zandloper, en de stijlbreuk in het midden. De middelste strofe gaat over wat je ziet, de rest gaat over dingen waarvoor je bang kunt zijn.
Waarvoor zou je bang zijn als je 73 bent, vroeg Otte zich af. Je bent een beroemd schilder of dichter en verliest door ziekte je zicht en je gehoor. En alsof dat niet erg genoeg is, raak je ook je welverdiende zetel aan het Spaanse hof kwijt. Wat zijn dan je grootste angsten?
Wil je zelf een beeldgedicht schrijven? Bekijk de Lindenberg Avondschool van woensdag 19 januari 2022 terug op Instagram.
—
Derek Otte (34) schreef het beeldgedicht ‘Bang’ voor Het Volkskrant Magazine. Het verscheen op 19 augustus 2021.